Cuộc đảo chính lật đổ Tổng thống Kurmanbek Bakiyev và chính phủ nước cộng hòa nhỏ bé vùng Trung Á Kyrgyzstan đã được một tuần.
Hiện nay, Chính phủ lâm thời do cựu Bộ trưởng Ngoại giao Roza Otunbayeva, Chủ tịch Đảng Dân chủ Xã hội, đứng đầu, đã kiểm soát được tình hình, tuyên bố sẽ điều hành đất nước trong 6 tháng, trong khi chờ soạn thảo hiến pháp và tổ chức bầu cử Tổng thống mới trong tự do và công bằng.
Một nhân viên an ninh bảo vệ phủ tổng thống Kyrgyzstan bị người biểu tình bắt giữ và đánh đập.
Tuy nhiên, sau cuộc đảo chính này, Kyrgyzstan đang phải đối mặt với một số thách thức không nhỏ.
Trật tự xã hội chưa ổn định
Trong đêm 8/4, quân đội và cảnh sát Kyrgyzstan đã phối hợp với hàng nghìn dân quân tự vệ để khôi phục và bảo vệ trật tự, trị an tại thủ đô Biskek. Nhưng tình trạng “hôi của” của một số kẻ đục nước béo cò lại đang tạo những mối nguy mới về an ninh. Bộ trưởng Nội vụ của Chính phủ lâm thời Kyrgyzstan Bolotbek Sherniyazov đã buộc phải ra lệnh cho lực lượng an ninh được lệnh bắn những kẻ hôi của, cướp phá ngay tại chỗ.
Trước đó, ngày 7/4, nhiều người lạ mặt đã đột nhập vào 3 ngôi nhà của Tổng thống Kurmanbek Bakiyev dinh thự nằm trên đại lộ Jibek Jolu và lấy đi rất nhiều đồ vật trước khi phóng hỏa.
Sau cuộc đảo chính, chính phủ mới đã phát động cuộc điều tra nhằm vào lực lượng an ninh nước này. Lực lượng an ninh nước này đang phải “chịu trách nhiệm" về vấn đề những người biểu tình bị giết và bị thương. Đây là vấn đề hết sức phức tạp, có ảnh hưởng tiêu cực đến ổn định tình hình Kyrgyzstan trong tương lai.
Trong khi đó, người đứng đầu chính phủ lâm thời mới ở Kyrgyzstan, bà Roza Otunbayeva tiết lộ đất nước của bà đã khánh kiệt và rằng vị tổng thống vừa bị lật đổ chỉ để lại số tiền trị giá 80 triệu USD trong ngân sách quốc gia. Bà Roza Otunbayeva kêu gọi quốc tế viện trợ khẩn cấp để Kyrgyzstan có thể chi dùng cho các hoạt động thiết yếu trước mắt.
Khó khăn về kinh tế sẽ khiến việc điều hành đất nước của chính phủ mới gặp nhiều khó khăn, đặc biệt trong việc cải thiện đời sống nhân dân. Nếu tình hình kinh tế - xã hội không được cải thiện nhanh chóng sẽ tiếp tục dẫn đến bất ổn về an ninh – chính trị.
Nước ngoài can thiệp, nhòm ngó
Sau vụ chính biến ở Kyrgyzstan, Mỹ và Nga đang cùng nỗ lực để tăng vai trò của mình tại đây. Nga lên tiếng là có thể gửi quân tới Kyrgyzstan nếu được các bên xung đột đề nghị. Ngày 10/4, Chủ tịch Ủy ban Quốc phòng và An ninh thuộc Hội đồng Liên bang Nga Viktor Ozerov nói rằng về nguyên tắc, binh sĩ Nga có thể tham gia sứ mệnh hòa bình ở Kyrgyzstan, nhưng chỉ trong trường hợp được các bên xung đột đề nghị.
Xe quân sự ngoài trụ sở phủ tổng thống bị khống chế và đốt phá.
Theo ông Ozerov, mặc dù các diễn biến tại Kyrgyzstan là công việc nội bộ của nước này, song do Kyrgyzstan là một thành viên Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (ODKB) và trong khuôn khổ tổ chức này được phép tiến hành các sứ mệnh hòa bình, binh sĩ Nga sẽ có thể được phái đến Kyrgyzstan trong thành phần lực lượng chung của ODKB, hoặc trong thành phần liên quân thuộc Liên hợp quốc, nếu chính quyền Kyrgyzstan gửi yêu cầu đến HĐBA - LHQ và Tổng thư ký cấp phép tương ứng cho quốc gia thành viên Hội đồng.
Ngay sau khi chính quyền lâm thời được thành lập, Phó Thủ tướng của chính quyền lâm thời Kyrgyzstan, Almabek Atambyaev, đã sang Moscow để tìm kiếm viện trợ kinh tế.
Mặc dù chưa công nhận chính phủ lâm thời do lực lượng đối lập thành lập, song Ngoại trưởng Mỹ bà Hillary Clinton đã điện đàm với nhà lãnh đạo lâm thời Kyrgyzstan, bà Roza Otunbayeva, đồng thời kêu gọi giới lãnh đạo nước này “tiếp tục con đường hướng tới dân chủ ở Kyrgyzstan".
Ngoại trưởng Hillary nói về an ninh khu vực và vai trò quan trọng của Kyrgyzstan với tư cách là nước chủ nhà của trung tâm chuyển tiếp tại sân bay Manas.
Đáp lại, bà Otunbayeva "khẳng định chính quyền Kyrgyzstan sẽ tuân thủ các hiệp định trước đây liên quan đến trung tâm chuyển tiếp Manas” cho đến khi hợp đồng thuê hết hạn vào tháng 7 tới. Trong vài tuần nữa, đại diện của Chính phủ lâm thời Kyrgyzstan sẽ có cuộc gặp với các nhà ngoại giao Mỹ tại Bishkek để bàn thảo về vấn đề này.
Đại sứ quán Mỹ tại Bishkek ngày 10/4 thông báo Mỹ đã bắt đầu chuyển hàng cứu trợ tới Kyrgyzstan sau cuộc bạo động. Các chuyến bay chở đồ cứu trợ từ Mỹ đến Kyrgyzstan sẽ qua căn cứ không quân Manas - nơi được coi là trạm trung chuyển quan trọng tiếp viện cho lực lượng Mỹ ở Afghanistan đang được Mỹ thuê ở Kyrgyzstan.
Nguy cơ nội chiến hai miền Nam - Bắc Kyrgyzstan
Chiều 9/4, quyền Bộ trưởng Nội vụ Kyrgyzstan, Bolot Sherniyazov thông báo Viện Kiểm sát nước này đã khởi tố vụ án hình sự và phát lệnh truy nã hai con trai cùng em trai của Tổng thống Kurmanbek Bakiyev.
Tại cuộc họp báo của Chính phủ lâm thời Kyrgyzstan ở thủ đô Bishkek, ông Sherniyazov cho biết em trai và hai con trai ông Bakiyev đều bị truy tố về tội ra lệnh sử dụng vũ khí giết người.
Một cảnh sát Kyrgyzstan bị người biểu tình bắt giữ.
Trong khi đó, người đứng đầu Chính phủ lâm thời Kyrgyzstan Roza Otunbayeva cam kết đảm bảo an toàn cho Tổng thống bị lật đổ Bakiyev nếu ông này từ chức và rời khỏi đất nước.
Tuy nhiên, do chịu sức ép từ công chúng muốn đưa Tổng thống ra xét xử, ngày 11/4 có thông tin cho rằng, bà Roza Otunbayeva thông báo chính quyền đang xem xét việc ra lệnh bắt giữ Tổng thống Kurmanbek Bakiyev và đưa ra xét xử với cáo buộc ông phải chịu trách nhiệm về việc gần 80 người đã thiệt mạng trong các vụ nổi dậy vừa qua.
Các nhà lãnh đạo Chính phủ lâm thời Kyrgyzstan cũng đã cho phong toả hệ thống ngân hàng quốc gia để không cho các ngân hàng dưới sự kiểm soát của Tổng thống Bakiyev đưa các quỹ ra khỏi đất nước.
Theo giới truyền thông, ông Maksim Bakiyev, con trai của Tổng thống Kurmanbek Bakiyev, hiện là Giám đốc Cơ quan Trung ương về phát triển, đầu tư và sáng chế đang ở Washington cùng Ngoại trưởng Kadyrbek Sarbayev để gặp các đại diện của Bộ Ngoại giao và Hội đồng An ninh quốc gia Mỹ. Maksim Bakiyev muốn Mỹ can thiệp để cứu vãn chiếc ghế Tổng thống của cha mình.
Trong khi đó, Zhanybek Bakiyev, em trai của Tổng thống bị lật đổ Kyrgyzstan Kurmanbek Bakiyev và từng là lãnh đạo an ninh nước này, đã cảnh báo phe đối lập rằng bất kỳ nỗ lực nào bắt anh trai ông sẽ phải đối mặt với sự đáp trả liều lĩnh và không thương tiếc.
Zhanybek Bakiyev cho rằng, những người ủng hộ Tổng thống sẵn sàng chiến đấu với phe đối lập, mặc dù Tổng thống không hề muốn đất nước chìm trong một cuộc nội chiến. Bakiyev vẫn nhận được sự ủng hộ truyền thống ở miền nam đất nước với thành trì ở Jalal - Abad.
Đồng thời, Tổng thống Kurmanbek Bakiyev tuyên bố không từ chức cũng như không có kế hoạch rời Kyrgyzystan và cảnh báo rằng, Kyrgyzstan đang đối mặt với một thảm họa nhân đạo. Bakiyev khẳng định ông sẽ ở lại Kyrgyzstan vì một cuộc nội chiến rất có thể sẽ nổ ra do tình trạng chia rẽ sâu sắc giữa miền bắc và miền nam.
Ông chỉ trích mạnh mẽ chính phủ tự phong, cho rằng họ không thể vãn hồi luật pháp và trật tự. Tổng thống bị lật đổ nói ông và các thành viên nội các đang cố gắng hết sức để ổn định tình hình đất nước. Tổng thống bị lật đổ của Kyrgyzstan nói rằng Liên hiệp quốc nên gửi lực lượng gìn giữ hòa bình đến quốc gia Trung Á này để ngăn ngừa tình trạng bất ổn gia tăng sau cuộc nổi dậy đẫm máu. Ông Kurmanbek Bakiyev đòi đàm phán với Chính phủ lâm thời của phe đối lập.
Nhiều nhà phân tích đã cảnh báo về khả năng xảy ra một cuộc nội chiến giữa miền Bắc và miền Nam Kyrgyzstan nếu ông Bakiyev tập hợp lực lượng tiếp tục đối kháng với phe đối lập.
Rõ ràng, Kyrgyzstan đang phải đối mặt với nhiều khó khăn thách thức. Những thách thức đó nằm ngay trong lòng xã hội cũng như họ phải cân nhắc đường đi nước bước trước một bên là Mỹ với quyết tâm giải quyết dứt điểm tình hình tại Afghanistan với một bên là Nga đang tìm cách thiết lập vai trò chủ đạo ở khu vực.
Nhưng tương lai của Kyrgyzstan hoàn toàn nằm trong tay người dân nước này, những người thực sự có quyết tâm đổi mới và cải cách.
Bình Nguyên - Lê Dũng